مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما در گزارش سالانه خود اعلام کرد پرمخاطب‌ترین سریال صداوسیما تنها ۲۲ درصد بیننده دارد. این آمار تقریباً از مرگ برنامه‌های تلویزیونی خبر می‌دهد و با نگاهی به ساخت سریال‌های پرمخاطب در VODها طی سالیان گذشته، می‌توان ادعا کرد که میدان رقابت محتوای تصویری قرار است تغییر کند. حتی صداوسیما حالا پرستاره‌ترین سریال تلویزیونی خود، یعنی «سرزمین مادری» را به‌طور اختصاصی از تلوبیون پخش می‌کند و نه از تلویزیون. در جشن سینمایی حافظ هم که دیروز برگزار شد، هیچ کاندیدی از تولیدات تلویزیونی در بخش رقابت سریال‌های تلویزیونی دیده نمی‌شد و محصولات VODها جوایز را درو کردند. حال باید پرسید که بازیگران VOD الان در چه جایگاهی هستند و چه اتفاقاتی در پشت‌پرده صنعت VOD درحال رخ‌دادن است؟
تا چندی پیش، مهم‌ترین بازیگران VOD کشور فقط فیلیمو و نماوا بودند و سایر پلتفرم‌ها سهم ناچیزی از این بازار داشتند. فیلیمو و نماوا آن‌قدر بزرگ بودند که در بدو شروع فعالیت انجمن صنفی VODها، خودشان را از این انجمن جدا و اعلام استقلال کردند. شاید همین عدم اتحاد بازیگران اصلی این حوزه بود که درنهایت کاری کرد تا «ساترا» با وجود همه انتقادات فراوانی که پشت‌سر خود داشت، بتواند راه خود را پیش بگیرد و کار را تا جایی پیش ببرد که انجمن «رصتا» را تقریباً موازی با انجمن صنفی VODها تأسیس کند. آن‌طور که اعلام شده است، بعد از سال‌ها کشمکش، درنهایت ساترا با دستور ریاست‌جمهوری ناظر نهایی بر این پلتفرم‌ها شده است. این اتفاقات درحالی رخ می‌دهد که مرکز ملی رقابت هم بر این تصمیم اشکالاتی وارد دانسته است؛ اما به‌نظر می‌رسد که میدان VODها پوست انداخته است و حالا با یک ناظر جدید که حکم قانونی‌اش را هم در دست دارد و با بازیگران و مدیران عامل جدید، یک میدان رقابت تازه را آفریده است.
تغییرات در فیلیمو و نماوا
مدیرعامل فیلیمو و نماوا که دو بازیگر اصلی و مطرح این حوزه به‌حساب می‌آیند، طی دو ماه گذشته تغییر کردند. می‌توان گفت این دو پلتفرم بزرگ حالا به‌طور تیمی جلو می‌روند و شخص مدیرعاملی که روی تک‌تک کارها نظارت داشته باشد، فعلاً در آن‌ها وجود ندارد. «احسان عمرانی» پس از فعالیت ده‌ساله‌ای که با گروه صباایده داشت، این شرکت را ترک کرده و پست لینکدینی که درباره این جدایی نوشته است، حکایت از این دارد که جدایی او از مجموعه فیلیمو، جدایی پُرسروصدا و احتمالاً همراه با مشکلاتی بوده است. درحال‌حاضر «محمدجواد شکوری» خودش مدیریت فیلیمو را بر عهده دارد.
از آنسو، «حسن شانه‌ساززاده»، مدیرعامل نماوا هم از مدیریت این پلتفرم کناره‌گیری کرده است و حالا براساس شنیده‌ها، نماوا هم تقریباً بدون وجود هدایت یک مدیرعامل واحد به کار خود ادامه می‌دهد. گفته می‌شود که «علی سلیمی» درحال‌حاضر مدیریت مجموعه را بر عهده دارد و البته تمرکز او در بخش مارکتینگ این پلتفرم است. نماوا که متعلق به گروه شاتل است، چندی پیش یکی دیگر از مدیران خود، یعنی «احمدرضا نخجوانی» را هم از دست داد؛ هرچند باید تأکید کرد شانه‌ساززاده این مجموعه را ترک نکرده است، اما به‌نظر می‌رسد که دیگر قصد ندارد به‌عنوان مدیرعامل نماوا فعالیت کند.
بازیگران تازه‌نفس
پلتفرم فیلم‌نت نیز برخلاف فیلیمو و نماوا، با پشتوانه سینمایی روی کار آمد و با هدایت «علی سرتیپی»، از مهم‌ترین تهیه‌کنندگان سینمایی کشور، کار خود را ادامه داده است. فیلم‌نت تا به امروز توانسته برنامه‌های اختصاصی خوبی تولید کند و همین دیروز، جوایز سینمایی حافظ را هم درو کرد.
تماشاخونه نیز با تغییرات مدیریتی که در اواخر سال گذشته داشت و با محتواهایی که امسال به‌صورت پی‌درپی پخش کرده، از بازیگران جدیدی است که حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. «امیرحسین حیدری» که پیش‌تر سابقه مدیریتی در حوزه سینما داشته است، سکاندار تماشاخونه بوده و با سیاست‌های جدید خود، اولین VOD رایگان ایرانی را عرضه کرده است. حیدری ارتباط خوبی با ساترا دارد و برخلاف پلتفرمی مانند فیلیمو که علی‌الظاهر با این نهاد رگولاتوری مشکلات زیادی دارد، توانسته است تعامل خوبی با رگولاتور برقرار کند. او از اعضای اصلی شورای راهبری مجمع رصتا (متعلق به ساترا) بوده و پیش‌تر در مؤسسه پخش نمایش‌گستران نیز حضور داشته است.
بازیگران جدیدتر
در این میان برخی پلتفرم‌ها مانند گپ‌فیلم نیز حضور دارند که تمرکز خود را به‌جای ارائه محتوای اختصاصی، بیشتر بر ارائه محتواهای جدید خارجی با دوبله‌ها و زیرنویس‌های اختصاصی معطوف کرده‌اند. در میان بازیگران VOD جدید نباید از نام «زینما» هم غافل شد که همانند فیلم‌نت، یک پشتوانه سینمایی در پسِ خود دارد.
زینما اکنون با مدیریت احسان عمرانی که در فیلیمو فعالیت کرده است، قصد ورود به بازار را دارد. با توجه به اینکه «علی طلوعی» سرمایه‌گذار اصلی این پروژه است و نیز نفوذ خوبی در بین سینماگران دارد، بعید نیست که در آینده نزدیک، نام زینما بیشتر شنیده شود. ناگفته نماند که درحال‌حاضر به‌جز پخش یک برنامه تاک‌شو با اجرای «فریدون جیرانی»، خبر از هیچ برنامه اختصاصی دیگری در این پلتفرم نیست.
یک رقابت داخلی
رقابت در میدان فیلم و سریال سازی به میدان فضای مجازی رسیده است و حالا شبکه‌های خصوصی کمی بیشتر معنا پیدا کرده‌اند؛ هرچند همچنان با مفهوم شبکه خصوصی که در دنیا رایج است، زمین تا آسمان فاصله داریم. به‌نظر می‌رسد پلتفرم‌های VOD دیگر ساترا را به عنوان رگولاتور جامع خود قبول کردند و حکمرانی صدا و سیما در فضای مجازی که آرزوی دیرینه این نهاد بوده، با ساترا تقریبا رنگ واقعیت به خود گرفته است. باید بدانیم با وجود یک رگولاتور از سوی صداوسیما مفهوم شبکه خصوصی چندان معنا ندارد، حتی مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد می‌کند که تنبیه‌ها و جرایم سنگینی را برای متخلفین در VODها درنظر بگیرد. درنهایت اما به‌نظر می‌رسد این بازار رقابت تازه می‌تواند به پیکر تقریبا بی‌جان سریال‌سازی در ایران روحی تازه بدمد و فضای مجازی، اگر بیش‌ازاین دچار اختلال و قطعی نشود، همچنان بستر شماره یک سرگرمی مردم در این زمینه باشد. البته نباید فراموش کرد که این رقابت درحالی رقم می‌خورد که رقبای بین‌المللی مانند نتفلیکس و دیزنی پلاس و… در این میدان حضور ندارند و قطعاً اگر زمین بازی یک زمین بین‌المللی بود، بازار رقابت جذاب‌تر بود و دست کاربران هم پُرتر.