با توجه به اخبار منتشرشده از دیجی‌کالا و خبر دستگیری مدیرعامل این مجموعه، بار دیگر این موضوع مطرح شد که حدود مسئولیت پلتفرمها درباره محتوایی که در آن‌ها منتشر می‌شود چیست. باید مدنظر داشت که پیش از این هم مشابه این اتفاق برای مدیرعاملان پلتفرم‌های دیگری مثل آپارات و دیوار رخ داده بود که برای مثال در مورد مدیرعامل دیوار، با این فرض که پلتفرم کاربرمحور است، از او رفع اتهام شد.
با توجه به رفع اتهامی که در پرونده دیوار از مدیرعامل این مجموعه شد؛ این تصور برای اعضای اکوسیستم به وجود آمد که دیگر شاهد اتفاق مشابهی نخواهند بود و مدیران به خاطر محتوایی که کاربران در پلتفرم آن‌ها بارگذاری می‌کنند بازخواست نخواهند شد اما با دستگیری مدیرعامل دیجی‌کالا موضوعی خلاف جهت اثبات شد.
کارشناسان حقوقی در مورد دیجی‌کالا و حدود مسئولیتش در ماجرای پیش‌آمده، نظرات متفاوتی دارند اما برای روشن شدن موضوع ابتدا باید ماهیت کار دیجی‌کالا را شناخت و سپس حوزه مسئولیت آن را در این باره مشخص کرد.
چند روز پیش، «حمید محمدی»، رییس هیات مدیر دیجی‌کالا در صفحه ایکس(توییتر) خود از خبر بازداشت «مسعود طباطبایی»، مدیرعامل دیجی‌کالا خبر داد و گفت: «متاسفانه عصر امروز مسعود طباطبایی، مدیرعامل دیجی‌کالا علی‌رغم توضیحات و تلاش‌های صورت گرفته در این چند روز برای رفع سو تفاهم‌های اخیر، با حکم دادسرای امنیت بازداشت شد.» ساعاتی بعد نیز خبری مبنی بر آزادی طباطبایی با قید وثیقه منتشر شد.
ماجرا از این قرار است که لیوان‌هایی با درج اسامی مذهبی بر روی آن‌ها در دیجی‌کالا به فروش گذاشته شد که باعث به وجود آمدن این ابهام شد که هتک حرمتی به مقدسات رخ داده است. در پی این ماجرا بود که خبر دستگیری مدیرعامل این مجموعه منتشر شد.
این اتفاق سبب شد تا دوباره این پرسش اذهان عمومی را درگیر کند که آیا پلتفرمها باید پاسخگوی تمام محتوایی که کاربران بارگذاری می‌کنند باشند یا خیر. اما در ابتدا باید مشخص کرد که ماهیت اصلی این مجموعه تحت عنوان پلتفرم یا معنا می‌شود یا بازارگاه؟
دیجی‌کالا؛ پلتفرم یا بازارگاه؟
«محمد ایازی»، کارشناس حقوقی، در گفتگو با دیجیاتو، صحبت خود را با توضیحی درباره نحوه کار دیجی‌کالا شروع کرد. او در این باره گفت: «دیجی‌کالا یک پلتفرم واسطه نیست بلکه خودش فروشنده است و شرکت‌ها با دیجی‌کالا برای فروش محصولات خود قرارداد می‌بندند که اتفاقاً قرارداد بسیار محکمی است برای اینکه کالا قاچاق و مشکل‌دار نباشد. پس افراد با دیجی‌کالا در فروش همکاری می‌کنند و این مجموعه فقط بستر ایجاد شده برای فروش کالا نیست.»
او ادامه داد: «نگاهی که ما به دیجی‌کالا داریم نسبت به آپارات متفاوت است. دیجی‌کالا، کالای خودش و دیگران را می‌فروشد و به عبارتی کارگزار تولیدکننده است. بنابراین مسئولیت در این حوزه متوجه این مجموعه است مثلاً فرض کنید کالایی که در این پلترفم گذاشته شده، قاچاق باشد؛ در این صورت دیجی‌کالا به لحاظ حقوقی مسئول است.»
«ساینا معتمدی»، وکیل و کارشناس حقوقی دیگری که در این باره با دیجیاتو گفت‌وگو کرد، او نیز درباره ماهیت دیجی‌کالا گفت: «دیجی کالا یک مارکت پلیس(بازارگاه) هیبریدی است؛ به این معنی که هم خود به عنوان فروشنده و تأمین‌کننده کالا فعالیت می کند و هم کالاهای متعلق به تاًمین‌کنندگان دیگر را در وب‌سایتش به فروش می‌گذارد. درست مثل کاری که آمازون به عنوان نمونه خارجی انجام می‌دهد.»
برای تحلیل بهتر موضوعی که اخیراً پیش آمده، می‌شود این دو نحوه عرضه را تفکیک کرد. معتمدی در توضیح این مورد نیز گفت: «در صورتی که دیجی کالا تأمین‌کننده کالا باشد و کالا مشمول عناوین مجرمانه باشد؛ دیجی کالا «مباشر جرم» محسوب می‌شود و مانند مرتکبین به جرایم در بستر فیزیکی به جرمش رسیدگی خواهد شد؛ به طور مثال مانند مغازه ای که کالای خلاف شرع بفروشد با آن برخورد خواهد شد.»
او در توضیح مورد دوم چگونگی عرضه کالا گفت: «در صورتی که دیجی کالا به عنوان واسط فروش میان تأمین‌کننده و خریدار عمل کرده باشد؛ باید مانند پلتفرمها با آن برخورد کرد نه مرتکب مستقیم جرم و مسئولیت پلتفرمها بر ایشان بار خواهد شد.»
«دیجی‌کالا نباید مورد پیگرد قضایی قرار می‌گرفت»
در حال حاضر نام‌های بزرگانی از جهان اسلامی مورد استفاده عموم قرار می‌گیرد و مطابق با آمار همچنان اسامی مذهبی مثل علی، محمد، زهرا و غیره جزء بیشترین نام های کوچک اتباع ایرانی هستند. با توجه به این موضوع معتمدی افزود: «اگر هرگونه طنز یا حتی توهین نسبت به هر شخصی که نام معصومین بر ایشان گذاشته شده را بخواهیم توهین به مقدسات در نظر بگیریم؛ بیش از نصف مردم، صداوسیما و حتی دستگاه قضائی که سارقی به نام علی را محاکمه و به زندان محکوم می نماید، مجرم هستند.»
او ادامه داد: «باید هر شکایت توهین نسبت به هر شخصی که اسم کوچک علی دارد را به جای توهین عادی، توهین به مقدسات در نظر گرفت؛ که به طور قطع این امر در ماده 513 مورد نظر قانون گذار نبوده است. پس در وجود شرط اول در پرونده حاضر (در میان بودن امر مقدس)؛ نه تنها تشکیک جدی وجود دارد؛ بلکه مقدس دانستن آن خلاف باور عموم و عرف اجتماعی است و تبعات عجیبی به همراه خواهد داشت.»
معتمدی معتقد است: «دستگاه قضائی نباید معیارهای دوگانه داشته و دل به خواهی عمل نماید؛ در صورتی که برخی مصادیق را وهن آمیز نمی‌داند؛ چگونه در پرونده دیجی کالا چنین تفسیر سخت گیرانه‌ای ارائه شده است.»
او در ادامه افزود: «حتی در صورت پذیرش وجود عمل وهن آمیز، به طور قطع عنصر معنوی جرم توهین (یعنی علم و عمد) غایب است. جرم توهین برای تحقق نیاز به علم و عمد داشته و صرف بی مبالاتی را نمی‌توان عمل عمدی و آگاهانه تفسیر نمود. بنابراین به دلیل فقد عناصر جرم توهین به مقدسات، دیجی کالا چه به عنوان پلتفرم و چه به عنوان مارکت پلیس نباید مورد پیگرد قضائی قرار می گرفت.»
از مسیر قوانین عمومی باید این موضوع پیگیری شود
نظر ایازی اما به عنوان کارشناس حقوقی در زمینه مسئولیت دیجی‌کالا متفاوت است. او عقیده دارد با توجه به اینکه دیجی‌کالا به فروشندگان و کالاهایشان نظارت دارد در اینجا باید مسئولیت اتفاق را به عهده بگیرد. او در این باره گفت: «در حال حاضر با قانون جرائم رایانه‌ای با دیجی‌کالا برخورد نمی‌شود بلکه قوانین هتک مقدسات در اینجا مدنظر قرار می‌گیرد. البته باید درنظر گرفت که کالای مورد نظر که گفته می‌شود به مقدسات توهین کرده آیا برای دیجی‌کالا است یا فروشنده‌ای دیگری قصد فروش آن در دیجی‌کالا را دارد.»
او در ادامه افزود: «اگر کالا از طریق دیجی‌کالا به فروش می‌رود، سهم این مجموعه «معاونت در جرم» است یعنی دیجی‌کالا فرایند را تسهیل کرده است. البته یک ایراد حقوقی به این موضوع وارد است که در معاونت در جرم باید کسی که جرم را مرتکب می‌شود با کسی که در انجام جرم معاونت می‌کند قصد یکسانی داشته باشند که این به معنی «وحدت قصد» است.»
او در تشریح موضوع ادامه داد: «در این ماجرا معاونت در جرم را متصور نیستیم زیرا که اول باید ثابت شود که قصد هردو طرف یعنی فروشنده و دیجی‌کالا توهین به مقدسات بوده است اما با فرض اینکه کالا برای دیجی‌کالا نبوده پس سهل‌انگاری و قصور رخ داده است. البته در صورت اثبات مدیرعامل می‌تواند از این اتهام تبرئه شود اما اگر کالا برای خود دیجی‌کالا باشد، بازی فرق می‌کند زیرا خودش جرم را مرتکب شده و با فرض این موضوع باید بررسی شود که آیا این کالا توهین به مقدسات است یا خیر.»
ایازی با اشاره به وضعیت دیجی‌کالا به عنوان یک بازارگاه گفت: «وضعیت مدیرعامل دیجی‌کالا شرایط مدیرعامل یک پلتفرم نیست که بتواند برای محتوایی که در سایت قرار گرفته است از خودش سلب مسئولیت کند. مثلاً آپارات به محتوای خود نظارت دارد که مجرمانه نباشد اما در دیجی‌کالا موضوع کالا مطرح است نه محتوا.»
او ادامه داد: «دیجی‌کالا هر کالایی را داخل سایت خود قرار نمی‌دهد و ما می‌دانیم در بحث کیفری بالاترین فرد که در اینجا مدیرعامل است باید پاسخگو باشد. تشخیص اینکه جرمی اتفاق افتاده یا خیر با دادگاه است اما مثلاً خود من معتقدم که جرمی اتفاق نیفتاده است.»
به اعتقاد ایازی اگر بگوییم پلتفرم در اینجا مسئولیتی ندارد در حقیقت یک اشتباه حقوقی انجام داده‌ایم. او در نهایت افزود: «به عنوان یک کارشناس حقوقی نظر من این است که اگر ما از جنبه قانون جرائم رایانه‌ای و حوزه مسئولیت پلتفرمها موضوع را پیگیری کنیم، مسیر اشتباهی است و اینجا باید دنبال قواعد عمومی برویم که ابتدا اثبات شود که هتک حرمتی رخ داده است یا نه. سپس مسیر پیگیری‌های دیگر را درپیش بگیریم.»