اینترنت ایران از نقطه بی بازگشت «V1» عبور کرده است.

هواپیمایی را در نظر بگیرید که برای برخاستن آماده است و در ابتدای باند فرودگاه قرار دارد. خلبان اهرم رانش را به جلو هل می دهد و هواپیما شروع به حرکت می کند. سرعت افزایش می یابد و هواپیما به نقطه “V1” روی زمین می رسد. دستیابی به V1 به معنای تعهد کامل خلبان به پرواز است، حتی اگر یکی از موتورهای او گم شود. زیرا او نقطه بدون بازگشت (PNR) را پشت سر گذاشته است و نمی تواند پرواز را لغو کند. به عبارت ساده تر، پس از رسیدن به V1، سرعت زمینی هواپیما به حدی افزایش می یابد که نمی تواند در مسیر باقی مانده از باند توقف کند و در صورت لغو برخاستن، احتمال خروج از باند، آسیب به هواپیما یا حتی انفجار آن بسیار زیاد است. این وضعیت شباهت زیادی به وضعیت فعلی اینترنت در ایران دارد. اینترنت ایران از V1 گذشت و خلبان این پرواز کسی جز وزیر ارتباطات نیست.

اکوسیستم اینترنت و استارت آپ ایران، نوآوری، فناوری یا هر اسمی که می خواهید نامش بگذارید، مدتی پیش به نقطه V1 رسید. رسیدن به این نقطه به یک رویداد مهم بستگی داشت: در سال 2013، در یک رویداد تاریخی، سرانجام پس از سال ها تاخیر، شبکه های 3G و 4G بر روی تلفن های همراه میلیون ها کاربر ایرانی در دسترس قرار گرفت. شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های مختلفی که قبلاً وجود نداشتند یا به کندی رشد می‌کردند، ایجاد شدند یا به سرعت رشد کردند. اسنیپ و گروهش در همان سال تشکیل شدند. دیجی کالا در این سال ها به اوج خود رسید.

چند سال بعد زندگی ما تغییر کرد. همه ما به خرید آنلاین عادت داریم. تاکسی آنلاین بگیرید. خرید آنلاین غذا. از روتر تلفن همراه خود با اینترنت استفاده کنید و ترافیک را در زمان واقعی کنترل کنید. با ایجاد شرکت های بزرگ و کوچک که از طریق اینترنت به مردم خدمات رسانی می کردند و همچنین رشد سریع شبکه های اجتماعی، در کمتر از یک دهه، سبک زندگی مردم به معنای واقعی کلمه تغییر کرد. برای کسی غیرقابل تصور بود که بدون این خدمات زندگی کند. به نظر من اینترنت ایران همین جا به سرعت V1 رسیده و از نقطه بی بازگشت عبور کرده است. زمانی که تعداد مشترکان اینترنت در ایران به سرعت از مرز 60 میلیون نفر گذشت.

ولی حدود یک سال است که هیچکس از اینترنت ایران راضی نیست. اینترنت در کشور ما در ماه‌های اخیر روزهای سیاهی را پشت سر گذاشته و اکنون در وضعیت حساس و شکننده‌ای قرار دارد، چرا که میلیون‌ها کاربر در ایران، چه در قالب کسب‌وکار و چه در قالب یک کاربر و مصرف‌کننده عادی، از صمیم قلب به آن نیاز دارند. چون عادت کرده اند. در ماه‌های اخیر، اتفاقی که برای کسب‌وکارها افتاده و تعداد زیاد اخراج‌ها در صنعت فناوری بیش از حد نگران‌کننده است. واقعیت این است که دیوار انتهای فرودگاه نمایان است و خلبان باید هر چه زودتر تصمیم منطقی بگیرد.

در ماه‌های اخیر تقریباً تمامی بسترهای ارتباطی خارجی و شبکه‌های اجتماعی که کاربران نسبتاً بالایی داشتند فیلتر شدند. این جمله قابل تکرار است، اما کمی بیشتر فکر کنید: تقریباً هیچ شبکه اجتماعی محبوبی در اینترنت ایران وجود ندارد. وزیر ارتباطات بارها در این زمینه گفته است که مسئولیت فیلترینگ بر عهده او نیست. اما در این مدت بارها سعی کرد به جای پلتفرم های فیلتر شده، پلتفرم های ایرانی را معرفی کند. گواه این تلاش ها انتشار مکرر تعداد کاربران پیام رسان های ایرانی است و در سال های اخیر به ویژه در ماه های اخیر اعلام شده است که وزارت ارتباطات پشت سر آنها خواهد ایستاد.

واقعیت این است که تنها دغدغه وزیر ارتباطات، عملکرد صحیح پیام رسان هایی است که پس از سال ها هنوز تا حدودی نوپا هستند. زارع پور به جای اینکه نگران رشد کلی صنعت فناوری و بسته شدن پنجره های زمانی فناوری در کشور باشد، بیشتر نگران نبود اختلال نه در اینترنت بلکه در پیام رسان ها است. حتی با قطع شدن پیام رسان هاشخصاً به مرکز داده شرکت ارتباطات زیرساخت مراجعه کرد تا شخصاً با آخرین وضعیت مشکلات آشنا شود.

معادلاتی که خلبان نمی بیند

اما در این معادله و تغییر فضای مورد علاقه وزیر ارتباطات، لحظاتی وجود دارد که یا ندیده و یا به سادگی مشکل او نیست. مثال های بسیار ساده ای وجود دارد: کسب و کاری که نمی تواند به شریک یا مشتری خارجی خود بگوید برای ارتباط با من یک اپلیکیشن ایرانی نصب کند، زیرا اصولاً برخی از این نمونه ها شماره غیر ایرانی را قبول نمی کنند. هواداری که می خواهد فوتبالیست مورد علاقه اش را در اینستاگرام و توییتر دنبال کند. کودکی که می خواهد با پدر و مادرش در ایران خارج از ایران صحبت کند. فروشنده ای که در اینستاگرام می فروشد و سپس فروشنده دستی می شود. بستن کامل کانال های بازاریابی برای شرکت هایی که می خواهند پیام خود را به مشتریان برسانند. (حتما برای شما هم این سوال پیش آمده است که چرا حجم پیامک های تبلیغاتی به طور ناگهانی تا این حد افزایش یافت، به خصوص در روزهای پایانی اسفند. چرا که به روش های بازاریابی 10 سال پیش برگشتیم.)

به نظر می‌رسد در ماه‌های اخیر، وزیر ارتباطات می‌توانست نقش تعیین‌کننده‌تری داشته باشد، اما در بسیاری از موارد که با محدودیت‌هایی همراه بود، توضیح داد که او تصمیم‌گیرنده نیست. از این رو وقتی به عملکرد زارع پور در دو سال اخیر نگاه می کنیم تا حدودی به نظر می رسد که او تاکنون بیشتر «وزیر فرستادگان کشور» بوده است.

البته اگر حق انتخاب افراد محدود نباشد، حمایت از یک شرکت فناوری محور اشتباه نیست. اما به نظر می رسد تمام دغدغه وزیر ارتباطات در پرچالش ترین ماه های تاریخ اینترنت در ایران، موضوع پیام رسان ها بوده است. شرکت هایی که به گفته فعالان این صنعت گاهی اوقات بودجه قابل توجهی را در گذشته صرف آزمایش کرده اند، نگران هستند.

واقعیت این است که نیاز کاربران ایرانی اینترنت فقط «پیام» نیست. اینترنت فقط یک پیام رسان نیست. همین پیام رسان ها همراه با هزاران شرکت فناوری دیگر در ایران برای توسعه محصول خود به اینترنت بدون فیلتر/غیرمجاز نیاز دارند تا بتوانند محصول خود را به روز نگه دارند و کسب و کار خود را توسعه دهند. زیرا میلیون‌ها کاربر اینترنت در ایران باید اطلاعات مورد نظر خود را از سراسر جهان به دست آورند، آخرین نوآوری‌ها را ببینند و مهارت‌های جدیدی را از طریق پلتفرم‌های رایگانی مانند یوتیوب بیاموزند یا حتی با تماشای برنامه‌های مورد علاقه خود سرگرم شوند.

شرایط بحرانی است و وزیر ارتباطات فرصت چندانی برای تصمیم گیری و نقش آفرینی ندارد. در این زمان محدود، بهتر است به جای اصرار بر عدم تصمیم گیری، سمت وزیر را پیدا کنیم. کسی که بتواند در مهمترین جلسات اینترنتی با صدای بلندتر از دیگران توضیح دهد که چگونه محدودیت ها و روش فعلی فیلترینگ ضربه مستقیمی به اقتصاد، توسعه و مهمتر از همه امنیت مردم وارد می کند. به من بگویید که وضعیت آلودگی تلفن های همراه شهروندان ایرانی با سیاست های فعلی فیلتر چگونه است؟ باید بگوید اینترنت تجملاتی نیست که عده ای دارند و برخی دیگر ندارند. بیایید بگوییم که اینترنت با کیفیت و بدون وقفه یکی از چیزهای بدیهی در دنیای امروز است. از اینترنت بگویید که او در طول تحصیل در استرالیا تجربه کرده است.

اما وقتی وزیر ارتباطات با این مشکلات مواجه می شود، راه حل را تنها در توسعه فیبرهای نوری می بیند. در صورتی که پروژه نوری در کنار ارزش مهمی که ایجاد می کند نباید بیانگر اراده جامعه باشد و محدودیت های اینترنت را برطرف کند. قرار است همان اینترنت محدود را با سرعت بالاتر و البته با قیمت بالاتر در اختیار مردم قرار دهد. حتی در حال حاضر نیز تردیدهای جدی در مورد پذیرش فیبر نوری تحت محدودیت های فعلی وجود دارد.

همه تحولات دو سال گذشته در حوزه حاکمیت فضای مجازی، از تلاش برای تصویب طرح دفاعی تا محدودیت گسترده اینترنت در ماه‌های اخیر، تنها به یک چیز رسیده است: ناامیدی و خشم جمعی. فقط آمار رسمی و غیر رسمی مهاجرت را بررسی کنید. اخراج گسترده و تعطیلی مشاغل مرتبط در ماه های اخیر را مشاهده کنید. رویدادهایی که چیزی جز ترکیبی از محدودیت های اینترنتی و مشکلات اقتصادی ایجاد نشده است. وقت آن است که وزیر ارتباطات متوجه شود که مردم ساعاتی از وقت خود را به دلیل دسترسی دشوار به یک بستر اجتماعی که یک بستر کاملاً عادی با سبک زندگی و استانداردهای آنها هدر می دهند، تلف می کنند.

آقای وزیر، باند فرودگاه این فرودگاه رو به اتمام است. شما زمانی برای توقف و توقف ندارید. دیوار انتهای فرودگاه بیش از همیشه به شما (و البته ما) نزدیکتر است و برای تصمیم گیری خیلی دیر شده است.