روز گذشته مدیر مرکز رصد فرهنگی اعلام کرد بر مبنای داده‌های مراکز مختلف افکارسنجی که با شیوه‌های علمی و به صورت میدانی و تلفنی و حجم نمونه ملی، یعنی همه کشور، گردآوری و در مرکز رصد فرهنگی کشور از لحاظ روشی اعتبارسنجی شده است، میل به مهاجرت ایرانیان عددی بین ۲۴ تا ۲۸ درصد است. از میان افرادی که میل به مهاجرت دارند هم بیش از نیمی از آن‌ها در پی مهاجرت موقت و میزان کمتری به فکر مهاجرت دائمی هستند. مرکز رصد فرهنگی کشور زیر مجموعه وزارت ارشاد فعالیت می‌کند.
به نظر می‌رسد این داده‌ها از نظرسنجی دانشگاه امام صادق برگرفته شده است. جماران در خبری نوشته که بر اساس آخرین نظرسنجی مرکز تحلیل اجتماعی متا در اسفند ۱۴۰۱، ۲۴ درصد از کل جامعه برای مهاجرت ابراز تمایل کرده و ۷۴ درصد گفته‌اند تمایلی به مهاجرت ندارند: «با توجه به اینکه این نتیجه مربوط به میانگین کل جامعه است، ممکن است پاسخ دسته‌های اجتماعی مختلف به این سؤال متفاوت باشد. در این میان، ساکنین کلان شهرها نسبت به ساکنین شهرهای کوچک و روستاها تمایل بیشتری به مهاجرت داشته اند.» این پیمایش با حجم نمونه ۳۰۰۰ نفری و به روش تلفنی و ملی انجام شده است.
در مقابل رصدخانه مهاجرت ایران به تازگی نتایج یک نظرسنجی اینترنتی با حجم نمونه ۱۲ هزار نفری را اعلام کرده که بر اساس آن فقط ۱۶ درصد شرکت‌کنندگان اعلام کرده بودند قصد ماندن دارند. نتایج این نظرسنجی که ماه گذشته در همایش فرصت‌های عصر دیجیتال اعلام شد نشان داد حدود ۲۰ درصد شرکت‌کنندگان مهاجرت کرده بودند که از بین آن‌ها فقط ۴ درصد اعلام کردند قصد بازگشت به کشور دارند. بیش از ۶۰ درصد اعلام کردند که تمایل به مهاجرت دارند و یا برای مهاجرت برنامه‌ریزی کرده یا اقدام کرده‌اند. دلیل ۸۰ درصد مهاجرت‌ها شرایط کلی سیاسی و اقتصادی کشور عنوان شده بود. رصدخانه مهاجرت ایران از سال ۱۳۹۷ ذیل پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف به‌طور تخصصی روی این موضوع کار می‌کند.
سال گذشته آمارهای سالنامه مهاجرتی ۱۴۰۱ هم بحرانی شدن وضعیت مهاجرت را تأیید می‌کرد. در این سالنامه که بر اساس آمارهای داخلی و بین‌المللی و پیمایش‌های انجام‌شده توسط رصدخانه، اطلاعات دقیقی از مهاجرت نیروی انسانی و تغییرات بازار کار داشت آمده که بر اساس تجمیع آمارهای مختلف مهاجران ایرانی، دست کم ۶۵ هزار نفر سالیانه از کشور مهاجرت می‌کنند.
از مهم‌ترین داده‌های این سالنامه، آمارهای مهاجرت نیروهای متخصص و شرکت‌ها بود. در سه سال گذشته بیش از دو هزار ویزای استارتاپ، کارآفرینی، سرمایه‌گذاری یا خوداشتغالی فقط از کشورهای کانادا و بریتانیا برای ایرانی‌ها صادر شده است.
این آمارها مدام از سوی مسئولان رد شده است. محمد اصغری مدیر رصد فرهنگی کشور هم در گفت‌وگویش داده‌هایی را که در مورد میل مهاجرت ایرانیان منتشر شده مخدوش و عجیب و غریب دانسته و گفته «تعمیم یک نظرسنجی اینترنتی به کل جامعه آن هم با تردستی رسانه‌ای، در شأن پژوهشگران علوم اجتماعی و آمار نیست و نتایج آن در حد یک نظرسنجی دورهمی آنلاین اعتبار دارد.» او ترجیح داده به نظرسنجی متا که گفته شده به صورت تلفنی و ملی با ۳ هزار شرکت‌کننده انجام شده تکیه کند.
نیروهای کلیدی شرکت‌های دانش‌بنیان وارد فرایند مهاجرت شده‌اند
هفته گذشته نشستی در مؤسسه اطلاعات با عنوان مهاجرت نخبگان برگزار شد که در آن مدیر رصدخانه مهاجرت و معاون مرکز تعاملات بین‌الملل علم و فناوری سخنرانی کردند. مدیر رصدخانه مهاجرت در این نشست گفت بر اساس آمار اعلامی، نیروهای کلیدی و متخصص ۶۷ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان وارد فرایند مهاجرت شده‌اند.
او همچنین گفته بود که ۸۰ درصد ایرانیان مقیم خارج از کشور تمایل به بازگشت به کشور دارند ولی فضا به گونه‌ای است که برای بازگشت خود به کشور تردید می‌کنند. او برای از دست دادن سرمایه انسانی عبارت «نسل‌کشی سرمایه‌ی انسانی» را به کار برد و گفت که اگرچه رصدخانه مهاجرت درباره روند مهاجرت نخبگان و سرمایه‌های علمی با مدرک سخن گفته اما با این مرکز برخورد شده و به تازگی هم بودجه مورد نیاز رصدخانه قطع و حکم تخلیه ساختمان صادر شده است.
علی حسینی، معاون مرکز تعاملات معاونت علمی ریاست جمهوری هم در این نشست گفت هیچ‌کس نمی‌تواند انکار کند که میل به مهاجرت خیلی بیشتر شده است: «معاون وزیر بهداشت می‌گوید بیشتر پزشکان ما دارند کشور را ترک می‌کنند. شما چندین سال است که در وزارت بهداشت مسئولیت دارید؟ چه کاری برای آن‌ها انجام داده‌اید؟ مدیرعامل فلان هلدینگ بزرگ می‌گوید ۵۰ درصد نیروهای من در حال رفتن هستند. باید پرسید ما برای این بچه‌ها چه کاری انجام داده‌ایم؟» او تأکید کرد که تا کنون کار خاصی در مقابله با کاهش روند مهاجرت انجام نشده است.
او همچنین اشاره کرد که اکنون میل مهاجرت به دوره دبیرستان رسیده و بسیاری از دانش‌آموزان نخبه با اعتماد به نفس از تصمیم خود برای مهاجرت خبر می‌دهند: «اخبار منفی که از داخل کشور به جهان مخابره می‌شود، تأثیر زیادی بر تصمیم این افراد برای برگشت و همکاری دارد. کما اینکه اتفاقات سال گذشته بسیار اثرگذار بود. این مسائل باید در بعد انعکاس رسانه‌ای مدیریت شوند. اگر در اخبار صدا و سیما اعلام کنیم اکنون روز است، باورشان نمی‌شود، زیرا مرجع اخبار آن‌ها شبکه‌های دیگری است.»
صلواتی در نشست هفته گذشته با اشاره به اینکه کشور در حفظ سرمایه انسانی دچار سهل‌انگاری شده، گفته بود به مرحله فرار رسیده‌ایم. او مهاجرت عام و توده‌وار را شرایطی دانست که در آن دسته‌های مختلف اعم از نخبگان و متخصصان با مهارت‌های گوناگون، آماده مهاجرت از کشور هستند: «این افراد باهوش، معطل ما نخواهند بود که مثلاً ما برای آن‌ها اینترنت پرسرعت یا فضای کسب و کار امن فراهم کنیم یا نکنیم.»
آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهند ایران در جذب، نگه‌داشتن و رشد استعدادها و نیروی انسانی در بین ۱۳۳ کشور، رتبه ۱۱۲ را دارد. متخصصان تجارت الکترونیک از مهاجرت افراد خبره از اکوسیستم می‌گویند. رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران می‌گوید آمار مهاجرت پزشکان جوسازی و دروغ نیست. سالنامه مهاجرتی نشان داده که در سه سال گذشته بیش از ۴ هزار پزشک از کشور خارج شده‌اند و ۲۱ درصد فعالان حوزه بهداشت گفته‌اند تا سه سال آینده مهاجرت می‌کنند. همچنین گزارش‌ها نشان از این دارند که مهاجرت از کنترل شرکت‌ها خارج شده است. حتی برخی از فعالان اکوسیستم فناوری گفته‌اند که شرکت‌ها به هم نیروی متخصص قرض می‌دهند.
صلواتی در نشست هفته گذشته تأکید کرد، در فضایی که صاحبان کسب‌وکارهای آنلاین با ناامنی فکری و ذهنی مواجهند، چه اهمیتی دارد از مهاجرت نخبگان چه آماری ارائه می‌دهیم؟